Sectorplannen

OCW investeert structureel in Sectorplannen (jaarlijks €200m) om een gezond en duurzaam stelsel voor hoger onderwijs en wetenschap vorm te geven. Binnen sociale- en geesteswetenschappen, bètawetenschappen, technische wetenschappen en medische wetenschappen is samengewerkt om tot een domeinbeeld. Het doel is om het fundament van wetenschapsgebieden te versterken en meer ruimte te bieden aan onderzoekstalent.

Binnen het Bestuursakkoord 2022 participeert de Vrije Universiteit in:

1. Sectorplan Bètawetenschappen: Voor een sterker fundament, € 50m per jaar.

2. Sectorplan Social Sciences and Humanities (SSH): Samen sterker, € 70m per jaar.

3. Sectorplan Medische en Gezondheidswetenschappen (Amsterdam UMC), € 60m per jaar.  Amsterdam UMC rapporteert zelf inhoudelijk over het sectorplan Medische en Gezondheidswetenschappen in het Jaarverslag 2024 van Amsterdam UMC.

Het aandeel van de VU in de toewijzing 2024 (inclusief indexatie) bedraagt € 16,9m, waarvan € 7,1m voor het sectorplan SSH, € 5,1m voor het sectorplan Medisch en € 4,7m voor het sectorplan Bèta. In 2024 is er € 7,9m besteed, waarvan € 2,1m voor het sectorplan SSH, € 4,0m voor het sectorplan Medisch en € 1,8m voor het sectorplan Bèta.

Naast de Sectorplannen uit het Bestuursakkoord 2022 lopen nog de sectorplannen van Rechtsgeleerdheid en BETA I. Deze volgen een eigen monitoringstraject dat niet via het VU-brede jaarverslag loopt.

Sectorplan Bètawetenschappen II

Sectorplan Bèta II heeft een positief effect gehad op het onderzoek binnen de focusgebieden Aarde en Klimaat, Biologie en Informatica. In combinatie met de starters- en stimuleringsbeurzen was ook een positieve ontwikkeling zichtbaar naar meer rust en ruimte voor onderzoek. Helaas komt dat wel onder druk te staan door het beëindigen van de beurzen. Alle sectorplanposities zijn inmiddels ingevuld en operationeel. Hieronder noemen we een aantal highlights vanuit de verschillende thema’s.  

Aarde en Klimaat 

• In de samenwerking VU-KNMI heeft Nadia Bloemendaal bijgedragen aan het modelleren van stormsystemen. Behalve een aantal toppublicaties, heeft zij financiering gevonden voor een nieuwe promovendus en heeft zij de Arne Richter Award for Outstanding Early Career Scientists gekregen. Nadia was ook veelvuldig in de media te zien, w.o. in Nieuwsuur en het NOS journaal. 

• Lawrence Percival heeft een ERC Starting Grant ontvangen om oceanische plateaus te bestuderen. 

• Roda Boluda en Benjamin Campforts ontvingen een NWO Science-M voor onderzoek naar aardverschuivingen als gevolg van klimaatverandering. Ze onderzoeken de reactie van het landschap op terugtrekkende gletsjers in de Zuidelijke Alpen van Nieuw-Zeeland. 

Biologie 

• Het sectorplan Biologie omvat vier focusgebieden: Bouwstenen van het leven, Evolutie & Aanpassing, Ecosysteem & Biodiversiteit en Vernieuwende technologie. De Biologie in Nederland is wereldkwaliteit, en uniek gepositioneerd om bij te dragen aan oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken.  

• VU heeft de middelen ingezet op Gezond langer leven (neurobiologie), Beheersbaar maken van Infectieziekten (microbiologie) en onderzoek naar de effecten van klimaatverandering & behoud van biodiversiteit (ecologie en evolutie). 

• Vanuit het sectorplan Biologie is synergie gevonden met NWA programma’s Veen Vitaal, Nationaal Groeifondsproject Holomicrobioom en het Zwaartekrachtproject MiCRop (Universiteit Leiden).  

Informatica 

• Bruggenbouwen: samenwerking georganiseerd tussen verschillende domeinen, zoals tussen disciplines cybersecurity en AI, computersystemen en Open Science. 

• Doelstelling Gender (re-)balance: culturele verandering op gang brengen.  

• Lovelace Programma: de VU heeft het initiatief genomen voor een Lovelace Fellowship programma, special voor Computerwetenschappen, waarmee gender diversiteit wordt bevorderd. Daarmee wordt excellent vrouwelijk talent aangetrokken voor een career-track benoeming met een starterspakket. 

Sectorplan Sociale- en Geesteswetenschappen

Het Sectorplan SSH bestaat uit het plan Geesteswetenschappen, Sociale Wetenschappen en een Dwarsdoorsnijdend thema. Hieronder lichten we de Zwaartepuntvorming toe per onderdeel en noemen we een aantal mooie resultaten die in 2024 zijn behaald. De sectorplangelden in combinatie met de starters- en stimuleringsbeurzen hebben bijgedragen aan het verlagen van de werkdruk, met name voor jonge wetenschappers (UD’s en Postdocs). Door het verdwijnen van de beurzen kan dat wel weer onder druk komen te staan.

Geesteswetenschappen

Vier jonge UD’s zijn eind 2022 met een beurs vanuit de sectorplangelden gestart met de coördinatie van het Sectorplan Geesteswetenschappen. In 2023 zijn uit de sectorplanmiddelen verschillende nieuwe UD’s aangesteld op de zwaartepunten. Eens per 6-8 weken komen zij samen om de voortgang te bespreken en ervaringen uit te wisselen. De coördinatoren worden ondersteund door de senior beleidsmedewerker onderzoek en zij kunnen ieder terecht bij een senior wetenschapper voor steun en advies. Ook hebben we coördinatoren voor het landelijke overleg benoemd. 

Geesteswetenschappen VU participeert in de volgende subthema’s:  

• Humane AI, sub-thema: Verantwoord ontwerp en gebruik van AI applicaties, digitalisering en technologie (Samen met EUR en UU) 

• Cultureel Erfgoed en identiteit, sub-thema: collectioneren, beheer en overdracht (Samen met UL)

• Talen en culturen, sub-thema: Taalvariatie, geletterdheid en inclusie in de digitale samenleving (Samen met TiU en UU)

Op landelijk gebied wordt vooral rond het thema Cultureel Erfgoed en identiteit intensief samengewerkt. Die samenwerking kon voortbouwen op bestaande synergie. Op 3 juni vond op initiatief van de VU een meeting plaats die alle coördinatoren van de sub0-thema’s bij elkaar bracht. Eind 2024 vond een eerste grote meeting plaats met alle AI-coördinatoren in Nederland. In 2025 staan twee conferenties op stapel, waarvan er een zal worden georganiseerd door de coördinator van Geesteswetenschappen-VU samen met die van EUR. Binnen het Talen en culturen-domein zijn er landelijk goede persoonlijke contacten, maar nog geen concrete plannen voor het organiseren van bijeenkomsten vanuit het sectorplan. 

Binnen Geesteswetenschappen-VU zijn inmiddels diverse projecten gestart door de coördinatoren.  In december vond een workshop plaats rond humane AI, voor filosofen en oudheidkundigen over hoe technologie ons vormt en verandert. In diverse lunchbijeenkomsten maken filosofen en linguïsten plannen voor nauwere samenwerking, bijvoorbeeld voor filosofieonderricht als onderdeel van cursussen bij Computer Science en bij AI.  

Taalkundigen werken samen met Computationele Linguïstiek voor een onderzoek naar het herkennen en analyseren van linguïstische structuren met AI. Hiervoor wordt aansluiting gezocht bij het Sectorplan-thema Humane AI. 

Nauw samengewerkt wordt er ook door de coördinatoren op het gebied van Talen en Culturen en Cultureel Erfgoed rond het thema “taal en kansenongelijkheid”. Die samenwerking leidde tot een workshop op 30 januari 2025 rond taalvaardigheid, burgerschap en de inzet van storytelling en oral history in NT2 onderwijs.  

 NWO honoreerde in juli 2024 een onderzoeksvoorstel dat aansluit bij het sub-thema ‘Collectioneren’, voor het digitaal ontsluiten van oral history/orale tradities.  

Met Pre-University College is in het najaar een nieuwe module aangeboden over het verzamelen van erfgoed voor en door leerlingen met een migratieachtergrond, met een nadruk op oral history. In samenwerking met antropologie. Er zijn ook contacten gelegd met een Marokkaanse weekendschool in Amsterdam. Doel: oral history masterclass organiseren voor de leerlingen van die weekendschool: kinderen gaan hun eigen (groot)ouders interviewen.  

Sociale wetenschappen

De Faculteit Sociale Wetenschappen en de faculteit der Gedrag- en Bewegingswetenschappen van de VU kozen voor versterking van de discipline onderwijskunde en de lerarenopleidingen, een investering in lab-voorzieningen en de versterking van open science en methodologische innovatie. De sector focust op vijf interdisciplinaire thema’s. Daarvan kiest de VU voor de thema’s:

• Veerkracht bij jeugd

• De menselijke factor in nieuwe technologieën

• Maatschappelijke ongelijkheid en diversiteit

Voor de VU passen deze thema’s bij haar historisch gezien sterke emancipatoire ambities en bij haar hedendaagse focus op ‘wicked problems’ binnen de postmoderne maatschappij. Zo is er op de faculteit Sociale Wetenschappen een beleidsrapport ontstaan voor de WUR over het verbeteren van het onderwijs in mediawijsheid in Nederland, en ook een beroepsbeeld opgesteld voor de Verzorgenden Individuele Gezondheidszorg (een in Nederland groeiende beroepsgroep aan wiens competenties tot nu toe zelden recht aan gedaan werd). 

Rond het thema ‘Veerkracht van de jeugd’ heeft de VU op 17 April 2024 een landelijke bijeenkomst georganiseerd. De ‘Veerkacht UD’s’ van de verschillende universiteiten hebben hun projecten daar aan elkaar gepresenteerd en samenwerking geëxploreerd. De vertegenwoordigers van het thema van verschillende universiteiten oriënteren zich op gezamelijke subsidieaanvragen om het Nederlandse onderzoek op het gebied van veerkracht voor de jeugd verder te versterken. 

Rond het thema ‘De menselijke factor in nieuwe technologieën’ werkt een interdisciplinair team van 10 VU-UD’s samen. Op het nationaal symposium ‘De menselijke factor in nieuwe technologieën’ op 3 april 2024 in Utrecht kwamen zij samen met meer dan 40 UD's en vertegenwoordigers van het sectorplanonderwerp om urgente problemen te definiëren, onderzoeksprioriteiten te bepalen en een gezamenlijke onderzoeksagenda op te stellen. Er zijn vier hoofdthema's naar voren gekomen: ‘De bruikbaarheid van nieuwe technologieën en hoe maatschappelijke waarden behouden kunnen blijven’, ‘Informatie en desinformatie’, ‘De opkomst van AI en virtuele werkelijkheden’ en ‘De effecten van nieuwe technologieën op welzijn’. Deze onderwerpen worden nu gebruikt om de onderzoekssamenwerking tussen UD's aan verschillende universiteiten te versterken.                

Het Digital Media and Behavor Lab is gestart met activiteiten om de verbinding met stakeholders en de maatschappelijke impact van onderzoek naar de menselijke factor in nieuwe technologieën te verbeteren. Met het Research Champion Programme werden UD's die werkzaam zijn in het sectorplan geholpen om hun onderzoek nauwer te netwerken met belanghebbenden. Het lab biedt ook “Media Logica” onderwijseenheden voor scholen over nieuwe technologieën zoals virtuele realiteit.  

In 2024 waren sociaalwetenschappers van de VU ook weer actief betrokken bij de interdisciplinaire bacheloropleiding Creative Technology om samen met de TU Twente de menselijke factor in nieuwe technologieën te belichten.       

Sectordoorsnijdend thema 

Het Dwarsdoorsnijdend thema van de VU is gericht op versterking van de interdisciplinaire samenwerking in onderwijs en onderzoek. De VU heeft gekozen voor zwaartepunten ‘Communicatie, informatie en sociale ongelijkheid’ en ‘Onderwijs, burgerschap en democratie’. Deze thema’s sluiten goed aan bij onze profielthema’s ‘Connected World’ en ‘Governance for Society’. Om de interdisciplinariteit tussen de SSH-sectoren te versterken en een steviger basis te geven, heeft de VU ervoor gekozen de middelen in te zetten voor versterking van bestaande verbanden op de sector-overstijgende thema’s, waarbij steeds minimaal twee verschillende faculteiten samenwerken. Dat geeft een impuls aan interdisciplinaire samenwerking en Team Science. Door de middelen in te zetten in al bestaande interfacultaire samenwerkingen, zijn we verzekerd van draagvlak voor en betrokkenheid bij de gekozen projecten. Zo is via een Experimental Seminar Series het thema ongelijkheid nu curriculair opgenomen in de bacheloropleiding Politics, Philosopy, Economics (een samenwerking tussen de faculteiten Sociale Wetenschappen, Geesteswetenschappen, en School of Business & Economics). Rechtsgeleerdheid en Economie & Bedrijfskunde werken samen in het deelproject Regelgeving en sociale ongelijkheid. 

Geesteswetenschappers en Pedagogen werken samen in het project Leesbevorderingslab. Een promovendus doet onderzoek naar leesbevordering bij scholieren en in september 2024 is een tweede lerarenbeurs toegekend op dit thema’.  

Het Wellbeing@Work Lab is opgericht en wordt geleid door twee UD’s die vanuit de Sectorgelden gefinancierd worden. Het lab biedt een omgeving waar onderzoekers en maatschappelijke stakeholders in samenwerking antwoorden vinden op ingewikkelde maatschappelijke vraagstukken die gerelateerd zijn aan welzijn in organisaties. Deze vraagstukken omvatten onder andere tekorten op de arbeidsmarkt, crisis-gerelateerd trauma en worstelingen met mentale gezondheid en werkstress op het werk of binnen organisaties. 

Nieuwe onderzoeksprojecten zijn opgestart op het snijvlak van rechten en economie. In een reeks experimenten wordt onderzocht hoe opvattingen over ongelijkheid worden gevormd en op welke manier sociale afstand paternalistisch gedrag beïnvloedt. Daarnaast zijn eerdere onderzoeksresultaten op het snijvlak van rechten en economie geïntegreerd in het vak Behavioral Economics binnen het Amsterdam University College (AUC) en in Ethics binnen de School of Business & Economics (SBE). Op het snijvlak van Marketing (SBE) en Communicatiewetenschappen (FSS) loopt nieuw onderzoek naar de relatie tussen "Green = White"-stereotypen en de invloed van dergelijke stereotypen op de communicatiestrategieën van organisaties rondom duurzame alternatieven. 

Rechtsgeleerdheid, Religie & Theologie en Geesteswetenschappen werken samen op het deelproject Slavernij en recht. Versterking van de bestaande samenwerking ten aanzien van de geschiedenis en doorwerking van de slavernij sluit aan bij grote maatschappelijke vragen waar alumni, studenten en staf van de SSH-faculteiten van de VU een zichtbare en spraakmakende rol in spelen. Het Mapping Slavery-project geeft zich ontwikkeld tot een publieks-historisch format om te informeren over de zichtbare sporen van het slavernijverleden waarin universitaire onderzoekers een belangrijke ondersteunende rol spelen. In het onderzoek naar deze geschiedenis wordt samengewerkt met stedelijke overheden, culturele instellingen, bedrijven en banken. Het onderzoek naar slavernij en recht heeft diepgaand te maken met migratierecht, familierecht, inburgeringstrajecten, diversiteit en inclusie. De staf die hier extra op wordt ingezet zal met studenten concreet werken aan inventarisaties en het publiek beschikbaar maken van case law met betrekking tot alle mogelijke aspecten van slavernij. Daarnaast zal een tweede spoor worden uitgediept met betrekking tot het aandeel van de kerken in het stelsel van slavernij en hun omgang met het slavernijverleden. In een derde project wordt onderzocht hoe het verleden van slavernij en kolonialisme doorwerkt in de (religieuze) identiteitsvorming van nazaten van tot slaaf gemaakte.  

Binnen Rechtsgeleerdheid is gewerkt aan een boek over de juridische geschiedenis van de slavernij. Daarin staan (interdisciplinaire) essays centraal die belangrijke rechterlijke uitspraken over het thema slavernij analyseren. In 2024 is hiervoor archiefonderzoek verricht door de postdoc, en zijn de bijdragen uitgezet naar auteurs. Inmiddels zijn de meeste bijdragen voor dit boeken binnen en is het redactieproces gaande. Er is ook een uitgever gevonden die interesse heeft. De bedoeling is dat dit boek in 2025 verschijnt.